ΣΤΑΥΡΟΣ Ι. ΜΠΑΛΟΓΙΑΝΝΗΣ
Καθηγητής Νευρολογίας, Διευθυντής Α' Νευρολογικής Κλινικής Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Ο αυτισμός αποτελεί σύνθετον κλινικήν υπόστασιν, χαρακτηριζομένην υπό πολυμόρφων φαινομένων, εν μέσω των οποίων κυριαρχεί η πλημμελής επικοινωνία του πάσχοντος μετά του περιβάλλοντος, η ελλειπής εξωτερίκευσις των σκέψεων και των συναισθημάτων αυτού και η καταφυγή εις ιδιάζοντας τύπους συμπεριφοράς, ως είναι αι στερεοτυπίαι, αι κραυγαί, αι προσπάθειαι συνθέτων κατασκευών, η άσκοπος απομνημόνευσις αριθμών ή λέξεων, η λήψις χαρακτηριστικών θέσεων και στάσεων του σώματος, των μελών ή της
κεφαλής, η αποφυγή κατά το πλείστον της βλεμματικής επικοινωνίας, η έντονος αντίδρασις εις τα ακουστικά ερεθίσματα και έτεροι τύποι συμπεριφοράς, οι οποίοι διαφοροποιούνται συναρτήσει της προσωπικότητος του πάσχοντος και των συνθηκών εντός των οποίων διαβιοί ούτος.
Από πλευράς αιτιοπαθογενετικής, ο αυτισμός αποτελεί ετερογενές φαινόμενον, το γενετικόν υπόβαθρον του οποίου δεν είναι απολύτως καθωρισμένον, ούτε ενιαίον δι’ όλους τους πάσχοντας.
Το νευροπαθολογικόν υπόβαθρον του αυτισμού χαρακτηρίζεται από πολυμορφίαν μακροσκοπικών και μικροσκοπικών φαινομένων, εν μέσω των οποίων προεξάρχουν, τα ευρήματα εκ των νευρωνικών δικτύων του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων, των βασικών γαγγλίων και ιδίως του φλοιού της παρεγκεφαλίδος.
Αι νευροχημικαί παράμετροι, αι οποίαι έχουν βαρύνουσαν σημασίαν εις τον αυτισμόν, είναι αι αναφερόμεναι εις τα διεγείροντα αμινοξέα και εις τους υποδοχείς αυτών, αφ’ ενός μεν εις τους NMDA, αφ’ ετέρου δε εις τους ΑΜΡΑ, δια των οποίων εκφράζεται η νευρωνική πλαστικότης δια της διεργασίας της μακράς μετασυναπτικής ενισχύσεως (LTP) και της μακράς μετασυναπτικής αποσβέσεως (LTD). Κατά δεύτερον λόγον ουσιώδη ρόλον διαδραματίζει το ασβέστιον
και αι συνδεδεμέναι μετά του ασβεστίου πρωτεϊναι τόσον εις προσυναπτικόν επίπεδον, εν τω πλαισίω της κινητοποιήσεως των αυτοϋποδοχέων, όσον και εις μετασυναπτικόν, δια της κινητοποιήσεως των αγγελιοφόρων της δευτέρας τάξεως εντός των δενδριτικών ακανθών.
Ιδιαίτερον ενδιαφέρον έχει η διακύμανσις των νευροτροφινών εις τας περιπτώσεις του αυτισμού. Αι νευροτροφίναι, δια των οποίων διατηρείται η βιωσιμότης των νευρώνων και η σταθερά λειτουργικότης αυτών, παρουσιάζουν ακραίας μεταβολάς εις τους πάσχοντας εξ αυτισμού.
Ήτοι ο εκ του εγκεφάλου παραγόμενος νευροτρόπος παράγων (BDNF) εμφανίζεται εις άλλους μεν εκ των ασθενών εις κορυφαίας συγκεντρώσεις, εις άλλους δε εις ιδιαιτέρως χαμηλάς. Η διακύμανσις αυτή του εν λόγω παράγοντος εις τον αυτισμόν αποτελεί ενδεχομένως μεν συνάρτησιν της ετερογενείας αυτού, εκφράζει δε κατ’ ουσίαν την διαφοροποίησιν της νευρωνικής πλαστικότητος εις τους πάσχοντας εξ αυτισμού.
Είναι γνωστόν ότι η νευρωνική πλαστικότης είναι συνδεδεμένη μετά της διαφοροποιήσεως και του πολυμερισμού της ακτίνης και κατ’ επέκτασιν μετά της δράσεως των νευροτροφινών εις τους υποδοχείς της τυροσινικής κινάσης και τας εξειδικευμένας πρωτεϊνικάς αλύσους, αι οποίαι λειτουργούν ως υποδοχείς των νευροτροφινών, γεγονός το οποίον εμπλέκει τας διεργασίας της νευρωνικής πλαστικότητος εις την άλυσον των παθογενετικών διεργασιών επί του αυτισμού.
Τα ευρήματα εκ της διακυμάνσεως των νευροτροφινών επί του αυτισμού οδηγούν εις την διατύπωσιν σειράς υποθέσεων, ως είναι αι ακόλουθοι:
- i) Επί του αυτισμού η γενετική ετερογένεια συνεπάγεται είτε την υπέρμετρον είτε την πλημμελή σύνθεσιν και απελευθέρωσιν των νευροτροφινών.
- ii) Η αυτή ετερογένεια συνεπάγεται την πλημμελή λειτουργικότητα των υποδοχέων των νευροτροφινών επί της κυτταρικής μεμβράνης.
- iii) Η μεταβολή της συγκεντρώσεως των νευροτροφινών μεταβάλλει την ευελιξίαν της προβολής των δενδριτικών ακανθών ή της ωριμάνσεως αυτών εκ των φυλλοποδίων, γεγονός το οποίον έχει άμεσον επίπτωσιν επί της νευρωνικής πλαστικότητος.
- iv) Αι μεταβολαί εις το επίπεδον των διεγειρόντων αμινοξέων και των υποδοχέων αυτών, αι οποίαι είναι συνάρτησις της δράσεως των νευροτροφινών επί των νευρικών κυττάρων, προδιαθέτουν τους νευρώνας εις βαθμιαίαν οξειδωτικήν καταπόνησιν, αποτέλεσμα της οποίας είναι η αλλοίωσις των νευρωνικών δικτύων εις τον φλοιόν και τα υποφλοιώδη κέντρα.
- v) Αι μεταβολαί του συναισθήματος και της συμπεριφοράς των πασχόντων, ενδεχομένως συνδέονται μετά των μεταβολών, τας οποίας υφίσταται το μονοαμινεργικόν σύστημα και οι υποδοχείς αυτού κατά τας διαφόρους μορφάς και τα επί μέρους στάδια της διεργασίας του αυτισμού.
Εν γένει ο αυτισμός αποτελεί σύνθετον και διηνεκή διεργασίαν η αντιρρόπησις της οποίας θα καταστή εφικτή όταν αποκαλυφθούν όλαι αι επί μέρους πτυχαί του παθογενετικού υποστρώματος και των πολυσχιδών δευτερογενών μηχανισμών, διά των οποίων ο πάσχων οδηγείται εις την αυτιστικήν συμπεριφοράν.
